کتیبه آقاجان بلاغی اسدآباد

کتیبه آقاجان بلاغی میراث صفوی

در میان گنجینه‌های تاریخی استان همدان، کتیبه آقاجان بلاغی در شهرستان اسدآباد، یادگاری ارزشمند و مهم از دوران صفویه است. کتیبه آقاجان بلاغی به دلیل قرارگیری در فضای باز و بدون حفاظ، دستخوش فرسایش و تغییرات جوی شده است. بررسی دقیق این اثر تاریخی، از موقعیت کتیبه آقاجان بلاغی در دل کوه‌های آلما بلاغ تا قدمت کتیبه آقاجان بلاغی و محتوای هنری آن، برای حفظ این میراث ملی ضروری است.

معرفی کتیبه تاریخی اسدآباد

کتیبه آقاجان بلاغی اسدآباد، سنگ‌نوشته‌ای مهم و تاریخی در این شهرستان است. این اثر باستانی، در کنار بقایای یک سد قدیمی که در دوران صفویه احداث شده بود، مشاهده می‌شود. این سد در قسمتی از رودخانه دربند رود بنا شده بود که به مرور زمان از بین رفته است، اما کتیبه‌ای که روی صخره کوهستانی حک شده، همچنان به عنوان میراثی ارزشمند برای آیندگان باقی مانده است.

موقعیت کتیبه آقاجان بلاغی

برای درک اهمیت حفاظت از این اثر، باید به موقعیت کتیبه آقاجان بلاغی توجه کرد. این کتیبه در ۱۵ کیلومتری شمال غرب شهرستان اسدآباد استان همدان واقع شده است. این بقایای تاریخی، حد فاصل روستاهای چارق و آقاجان بلاغی قرار گرفته است.
مکان دقیق این اثر، در میان دره‌های بخش غربی کوه منفرد آلمابلاغ است که خود یکی از مناطق کوهستانی، برف‌گیر و صعب‌العبور کشور محسوب می‌شود. کتیبه و سد حسین خان سولاق در اراضی روستای آقاجان بلاغی اسدآباد قرار دارد و در ۱۵ کیلومتری شمال اسدآباد واقع شده است. کتیبه بر دامنه دیواره صخره‌ای مشرف به دریاچه سد مذکور حک شده است.

آدرس کتیبه آقاجان بلاغی و راه دسترسی گردشگری

برای کسانی که قصد بازدید از این گنجینه تاریخی را دارند، آدرس کتیبه آقاجان بلاغی در استان همدان، شهرستان اسدآباد، جاده اسدآباد – قروه ذکر شده است. فاصله این کتیبه تاریخی اسدآباد تا مرکز شهرستان (اسدآباد) با ماشین حدود ۱۹ دقیقه یا ۱۶ کیلومتر می‌شود. همچنین، بازدید از این جاذبه رایگان است. بهترین زمان بازدید از کتیبه آقاجان بلاغی فصل بهار پیشنهاد می شود.

کتیبه آقاجان بلاغی و سد، یادگار حسین خان سولاق

کتیبه آقاجان بلاغی در واقع، یادمان احداث یک سد در منطقه است. این سد در اوایل عهد صفوی و در دوران حسین خان سولاق بر روی رودخانه نسبتاً پرآب قره چای احداث شده بود. رودخانه قره چای از میان پستی و بلندی‌های کوهستانی منطقه سرچشمه می‌گیرد و پس از آبیاری اراضی دشت اسدآباد به رودخانه گاماسیاب می‌پیوندد. امروزه تنها بقایای بند مذکور با مصالح سنگ لاشه و آهک در یکی دو قسمت اطراف رودخانه به چشم می‌خورد.

رمزگشایی از قدمت کتیبه آقاجان بلاغی

کتیبه آقاجان بلاغی اسدآباد، اثری به جا مانده از دوران صفویه است که در تاریخ ۲۱/۲/۱۳۷۶ با شماره ۱۸۶۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. تلاش برای تعیین دقیق قدمت کتیبه آقاجان بلاغی از طریق متن حکاکی شده بر روی آن صورت گرفته است.

نام بانی و تاریخ ساخت در دل اشعار ثلث

متن حک شده بر روی تخته سنگ، یک قطعه شعر به خط ثلث است که به صورت برجسته حکاکی شده است. سنگ‌نوشته آقاجان بلاغی حاوی نام بانی و تاریخ ساخت آن است. ویژگی قابل توجه این اثر تاریخی، خط ثُلث آن است که کارکرد تزئینی و هنری نیز دارد.

متن کتیبه در مطالعات اولیه چنین خوانده شده است

حاکم ملک حسین خان سولاق ساخت سدی برروی این ایلاق هاتــــفی گفت پـــی تاریخش بسته سدی چون بند سکندر
این اشعار نه تنها بانی سد، یعنی حسین خان سولاق را معرفی می‌کند، بلکه تاریخ ساخت آن را نیز مشخص می‌سازد. بر اساس خلاصه التواریخ، در وقایع سال ۹۸۶ هجری قمری آمده است که شاه اسماعیل دوم، حکمرانی اسدآباد، الکای سنقر و دینور را به سولا‌ق حسن محول کرد.

تحلیل تاریخی سنگ‌نوشته آقاجان بلاغی

برای تعیین دقیق قدمت کتیبه آقاجان بلاغی، از ماده تاریخ مندرج در شعر استفاده شده است. بر اساس متن کتیبه، بند دوم بیت دوم در برگیرنده “ماده تاریخ” است که به زمان ساخت سد و کتیبه اشاره می‌کند. بر پایه حروف ابجد، عدد ۹۹۰ به دست می‌آید که بر حسب هجری قمری محاسبه می‌شود.

عدد ۹۹۰ در برابر ۹۵۷ هجری قمری؟

با این حال، در برخی اسناد و مطالعات اولیه دیگر، اشاره شده است که تاریخ احداث اثر بر اساس حروف ابجد و طبق مصرع آخر شعر، سال ۹۵۷ هجری قمری است. بنابراین، قدمت کتیبه آقاجان بلاغی به اواسط قرن دهم هجری قمری باز می‌گردد. این موضوع، لزوم تحقیقات دقیق‌تر و جامع‌تر باستان‌شناسی برای تعیین قدمت دقیق کتیبه تاریخی اسدآباد را برجسته می‌سازد.

چالش‌های حیاتی حفاظت از کتیبه آقاجان بلاغی

با وجود ارزش تاریخی و هنری بی‌بدیل، کتیبه آقاجان بلاغی که یادگاری از دوران صفویه است، این روزها به یکی از دغدغه‌های اصلی دوستداران میراث فرهنگی تبدیل شده است. قرارگیری سنگ‌نوشته آقاجان بلاغی در فضای باز و بدون حفاظ، سبب شده است که دستخوش فرسایش و تغییرات شدید شود.

خطری که کتیبه آقاجان بلاغی اسدآباد را تهدید می‌کند

این اثر تاریخی قطعه سنگی بزرگ است که به طور مستقیم در معرض تغییرات آب و هوایی قرار دارد و بدون تردید، در معرض آسیب و تخریب قرار گرفته است. موقعیت کوهستانی و برف‌گیر موقعیت کتیبه آقاجان بلاغی این خطر را تشدید می‌کند. به علت شرایط جوی و فرسایش طبیعی، لزوم مراقبت‌های ویژه و محسوس برای کتیبه آقاجان بلاغی اسدآباد ضروری به نظر می‌رسد.

گامی به سوی حفاظت و نمایش عمومی

برنامه‌های میراث فرهنگی برای مرمت و حفاظت از این اثر شامل اقدامات کلیدی زیر است:

•  حصارکشی اطراف کتیبه: برای جلوگیری از دسترسی مستقیم گردشگران و آسیب‌های احتمالی.
• ایجاد سایه‌بان: به منظور جلوگیری از نفوذ آب به سنگ‌های اطراف کتیبه و کاهش فرسایش ناشی از شرایط جوی. این سایه‌بان باید با بافت و کالبد کتیبه همخوانی داشته باشد.
• تهیه مولاژ (قالب‌ریزی): در صورت تخصیص اعتبارات کافی، تهیه مولاژ و قرار دادن آن در موزه شهر برای بازدید عموم در دستور کار قرار دارد.

چشم‌انداز میراث فرهنگی اسدآباد

سنگ‌نوشته آقاجان بلاغی، یک کتیبه تاریخی اسدآباد از دوران صفویه، در قلب کوهستان‌های آلما بلاغ، شاهدی بر تاریخ و مدنیت این دیار است. با وجود چالش‌های فرسایش که کتیبه آقاجان بلاغی اسدآباد به دلیل شرایط جوی سخت با آن روبه‌روست. حفاظت از کتیبه آقاجان بلاغی، مصداق بارز شناخت گذشته برای ساختن آینده‌ای مستحکم در عرصه فرهنگ و گردشگری است. لطفا وبلاگ همدان 18 را به دیگر دوستان خود معرفی کنید.