کشف هنر بدیع صنایع دستی ملایر
برای معرفی صنایع دستی ملایر ابتدا باید از تاریخ شهر ملایر گفت. ملایر، شهری باستانی و غرق در تاریخ غنی به مرکزیت استان همدان است. ملایر نه تنها به خاطر جاذبههای تاریخی فریبندهاش مانند آتشکدههای باستانی، تپه نوشیجان و شهر زیرزمینی سامن شهرت دارد، بلکه به واسطه صنایع دستی خود نیز شهرت جهانی دارد. شهر ملایر که سالانه گردشگران متعددی را از ایران و سراسر جهان به خود جذب میکند، مهد تجلیات هنری است که نسل به نسل منتقل شده است. اگر به دنبال سوغاتیهای اصیل و منحصر به فردی هستید که روح هنری ایران را تجسم میبخشند، صنایع دستی ملایر نگاهی بینظیر به میراث فرهنگی و مهارت هنرمندانه این منطقه ارائه میدهد.
راهنمای جامع صنایع دستی ملایر
این راهنمای جامع به معرفی صنایع دستی ملایر میپردازد و برجستهترین سنتهای هنری را که معرف این شهر قابل توجه هستند، روشن میسازد. با کاوش و معرفی صنایع دستی ملایر، مسافرین و علاقهمندان میتوانند درک عمیقتری از مهارت، هنر و اهمیت فرهنگی تنیده شده در محصول صنایع دستی را درک کنند و انتخاب سوغاتی خود را به تجربهای آگاهانهتر و معنادارتر بدل کنند.
ملایر شهری که تاریخ و صنعتگری در هم تنیده شده
پیشینه تاریخی عمیق ملایر، بستری حاصلخیز برای شکوفایی هنرها و صنایع دستی فراهم کرده است. ملایر به عنوان شهری که ریشههایش به اوایل دوران شهر نشینی تاریخی بازمیگردد و حتی به طور بالقوه در دوره ایلام قدیم دارای حکومت مستقل محلی بوده، شاهد فراز و نشیب تمدنها بوده و هر یک نشان خود را بر تار و پود فرهنگی منطقه به جای گذاشتهاند. موقعیت استراتژیک و زمینهای حاصلخیز آن، روح خلاقیت و تابآوری را در میان مردمانش پرورش داده که در جزئیات پیچیده و کیفیت ماندگار صنایع دستی ملایر مشهود است. نفسِ آفرینش این اشیاء، اغلب تداوم تکنیکها و طرحهای کهن است که پیوندی عمیق با گذشته را بازتاب میدهد.
میراث تاریخی صنایع دستی ملایر
میراث سلسله زندیه نیز برای ملایر اهمیت دارد. در دوره افشاریان، ملایر اهمیت قابل توجهی یافت. به ویژه، کریم خان زند در ابتدا کنترل ملایر را به دست گرفت و حتی پس از درگذشت نادرشاه، به طور موقت آن را به عنوان پایتخت و مرکز فرماندهی خود تعیین کرد. بعدها، در دوران قاجار، دستور تأسیس شهر مدرن ملایر توسط فتحعلی شاه قاجار صادر شد که بر اهمیت استراتژیک و اقتصادی مستمر آن تأکید داشت. قاجارها همچنین قصد داشتند از دامپروری، کشاورزی و به طور قابل توجهی، صنایع دستی منطقه به ویژه قالی بافی، بهرهبرداری کنند. این پسزمینه تاریخی تأکید دارد که چرا ملایر به مرکزی برجسته برای صنایع دستی در استان همدان و ایران تبدیل شده است.
مبل و منبت ملایر (مبلمان و منبتکاری) دارای شهرت جهانی
در میان مجموعه متنوع صنایع دستی ملایر، صنعت مبلمان و منبتکاری (مبل و منبت ملایر) به عنوان نمادی واقعی از توانمندی هنری شهر و منشأ شهرت ملی و بینالمللی برجسته این شهر است. این شکل هنری پیچیده، شامل کندهکاری و حکاکی روی چوب، ریشههای عمیقی در ملایر دارد و دهههاست که با تعهد صنعتگران ماهر شکوفا شده است. خود واژه «منبت» از کلمه «نبات» (گیاه) گرفته شده است، زیرا کندهکاریها اغلب نقوش گل و گیاه را به تصویر میکشند که شبیه به رویش گیاهان بر روی چوب است.
ملایر شهر جهانی مبل و منبت
ملایر نشان تولیدکننده مبلمان منبتکاری شده در ایران را در اختیار دارد و نزدیک به ۶۳ درصد از تولید منبت کشور را به خود اختصاص میدهد. روستاهایی مانند دهنو آورزمان و حسینآباد شاملو مراکز اصلی این صنعت پررونق هستند. نشان جهانی منبت ملایر در تاریخ ۹ دسامبر ۲۰۱۹ (۱۹ آذر ۱۳۹۸) به ثبت رسید، زمانی که رسماً به عنوان “شهر جهانی مبل و منبت” توسط شورای جهانی صنایع دستی – منطقه آسیا و اقیانوسیه به ثبت رسید. این عنوان ارزشمند، ملایر را در میان گروه منتخبی از شهرها و روستاهای سراسر جهان قرار میدهد که به خاطر صنایع دستی منحصر به فرد و با کیفیت خود شهرت دارند.
«برند جهانی مبلمان منبتکاری شده» به عنوان عاملی مهم در معرفی ملایر در نمایشگاه های داخلی و خارجی صنایع دستی همیشه به چشم می خورد.
مبل و منبت صنعت پررونق ملایر
صنعتگری دقیق و موشکافانهای که در ساخت مبلمان ملایر به کار میرود، دیدنی است. صنعتگران ماهر، با تعهد فراوان و ذوق هنری، با عشق طرحهای پیچیده و برجسته را بر روی قطعات مختلف مبلمان جان میبخشند. کیفیت، قیمت مناسب و تنوع گسترده طرحها، مبلمان ملایر را نه تنها برای ساکنان استان همدان، بلکه برای گردشگران سراسر ایران که به دنبال تجهیز خانهها و محل کار خود با این قطعات نفیس هستند، به کالایی پرطرفدار تبدیل کرده است. رونق صنعت منبت به طور قابل توجهی به توسعه کلی اقتصادی ملایر کمک کرده است.
هنر فرش دستباف ملایر
هنر باستانی و ارزشمند دیگری که عمیقاً در بافت فرهنگی ملایر تنیده شده، قالیبافی دستباف (فرش دستباف) است. این هنر برای نسلها بخش جداییناپذیر بسیاری از خانوارهای ملایری بوده و امروزه نیز با شور و نشاط چشمگیری به حیات خود ادامه میدهد. فرشهای دستباف ملایر به خاطر کیفیت، طرحهای پیچیده و مهارت بافندگانشان شهرت دارند. این فرشها دارای شهرت داخلی و بینالمللی هستند و تخت فرش های قدیمیتر اغلب دارای ارزش فرهنگی و هنری قابل توجهی هستند.
نقوش و تکنیک های بافندگی فرش ملایر
جالب اینجاست که نقوش و تکنیک های بافندگی فرش بین بخشهای شمالی و جنوبی منطقه ملایر متفاوت است. در نواحی شمالی و شرقی، مانند حسینآباد و جوکار، فرشها عمدتاً با استفاده از یک پود، گره ترکی و نقوش شکسته متأثر از طرحهای کردی و قفقازی مانند هراتی و ایلیاتی بافته میشوند. در مقابل، بافندگان در بخشهای جنوبی ملایر از سنتهای بافندگی مناطق فارسیزبان پیروی میکنند و از گرههای نامتقارن، دو پود و نقوش رایج در فراهان و ساروق استفاده میکنند. رنگهای غالبی که اغلب در فرشهای ملایر یافت میشوند عبارتند از قرمز، آبی تیره و زرد روشن.
هنر تابلو فرش ملایر
تابلو فرشهای دستباف نفیسی که در ملایر تولید میشوند، بسیار مشهور هستند و همواره علاقهمندان زیادی دارند. این آثار، مهارت و هنر چشمگیر بافندگان ملایر را به نمایش میگذارند و اغلب صحنهها و نقوش پیچیدهای را به تصویر میکشند که آنها را به جایگاه آثار هنری نفیس ارتقا میدهد. «مهارت بافت و نقوش فرش پیچ جوزان، چهارچنگ کسب و ننج، ماهی ازندریان و نقشه میش» نیز در فهرست میراث فرهنگی ناملموس کشور به ثبت رسیده است. تداوم تولید این فرشهای ارزشمند، حفظ این سنت هنری مهم را تضمین میکند و به شهرت ملایر به عنوان قطب صنایع دستی ایران میافزاید.
صنایع دستی گیوه دوزی ملایر
گیوه، نوعی پاپوش سنتی دستدوز، یکی دیگر از صنایع دستی ملایر شناختهشده و بسیار مورد توجه میهمانان ملایری است. کارگاههای متعددی در ملایر به تولید گیوه مردانه و زنانه در انواع طرحها اختصاص یافتهاند که این کارگاهها را به جاذبهای منحصر به فرد برای گردشگران علاقهمند به صنایع دستی و سنتی ملایر تبدیل کرده است.
گیوه چیست؟
گیوه نوعی کفش منحصر به فرد است که چپ و راست مشخصی ندارد. به دلیل استفاده از نخهای پنبهای در ساخت آن، گیوه به قابلیت تنفس خود شهرت دارد و مانع از تعریق پا میشود. این پاپوش بسیار با دوام و راحت است.
گیوه ملایر با قدمتی دیرینه
اگرچه استفاده گسترده از گیوه در زندگی روزمره در دوران مدرن کاهش یافته است، اما همچنان نمادی زنده از صنعتگری سنتی و یک صنایع دستی منحصر به فرد با طرفداران خاص خود باقی مانده است. برای کسانی که به دنبال یک سوغاتی واقعاً اصیل و سنتی از ملایر هستند، یک جفت گیوه ملایر، پیوندی ملموس با گذشته فرهنگی منطقه و مهارت ماندگار صنعتگران آن ارائه میدهد.
روایتهای بافتهشده، هنر جاودانه گلیمبافی ملایر
گلیمبافی یکی دیگر از صنایع دستی سنتی مهم است که در ملایر رواج دارد و هنرمندان ماهر بسیاری در شهر همچنان فعالانه به تولید آن مشغولاند. این گلیمها از طرحهای سنتی رایج در استان الهام میگیرند و برای گردشگران داخلی و بینالمللی که جذابیت روستایی و ارزش هنری آنها را میستایند، جذابیت قابل توجهی دارند. مسافران اغلب گلیمهای ملایر را به عنوان سوغاتی خریداری میکنند و این روایتهای بافتهشده را به عنوان شاهدی بر میراث هنری منطقه به خانههای خود میبرند.
رنگهای زنده و نقوش هندسی مشخصه گلیمهای ملایر اغلب آغشته به معانی نمادین هستند و ارزشهای فرهنگی و تاریخ بافندگان را منعکس میکنند. تکنیکهای مورد استفاده در گلیمبافی نسل به نسل منتقل شدهاند و تداوم سنت هنری را نشان میدهند. داشتن یک گلیم ملایر فقط به دست آوردن یک قطعه تزئینی نیست؛ بلکه در آغوش گرفتن بخشی از هویت فرهنگی منطقه و حمایت از معیشت صنعتگران محلی است که با جدیت این هنر باستانی را حفظ میکنند.
هنر ظریف سبدبافی: مرواربافی ملایر
اگرچه در برخی گزیدهها به صراحت به عنوان یکی از صنایع دستی «اصلی» ذکر نشده است، اما اشاره به «برند ملی مرواربافی روستای داویجان» بر یکی دیگر از سنتهای هنری مهم در منطقه ملایر تأکید دارد.
مرواربافی یا سبدبافی به عنوان یکی از صنایع دستی ملایر، به دلیل در دسترس بودن ترکههای چوبی باکیفیت در منطقه رونق دارد. کیفیت ترکههای این منطقه به حدی ارزشمند است که صنعتگران استانهای شمالی ایران مواد اولیه خود را از این منطقه تهیه میکنند. کشاورزان در روستاهایی مانند گوراب، داویجان، می آباد و حرم آباد این ترکهها را کشت میکنند.
ثبت ملی روستای داویجان
مهارت و هنر مرواربافی در ملایر در طرحهای پیچیده و ساختار بادوام سبدهای تولید شده مشهود است. این صنایع دستی پس از سفال لالجین، دومین رتبه صادرات صنایع دستی در استان همدان را به خود اختصاص داده است. ثبت ملی داویجان به عنوان مرکز مرواربافی بر تعهد و تخصص صنعتگران این روستا تأکید دارد و شهرت گستردهتر ملایر را به عنوان قطب مهم صنایع دستی متنوع ایران بیشتر تثبیت میکند.
دیگر صنایع دستی ملایر
از دیگر صنایع دستی ملایر می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- هنر تولید سازههای چوبی مشبک
- تراش سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی
- ساخت سازهای موسیقی
- صنایع مبل منبت کاری شده
- قلمزنی روی مس
صنایع دستی ملایر به عنوان پیشران گردشگری ملایر
سنت غنی صنایع دستی در ملایر نقش حیاتی در جذب گردشگران به این شهر ایفا میکند. بازدیدکنندگان نه تنها به سوی مکانهای تاریخی و زیباییهای طبیعی جذب میشوند، بلکه فرصت مشاهده مستقیم خلق این آثار هنری نفیس و تهیه سوغاتیهای منحصر به فرد مستقیماً از صنعتگران نیز آنها را به این منطقه میکشاند. حتی یکی از روزهای «هفته صنایع دستی» در ایران با عنوان «صنایع دستی، پیشران گردشگری» نامگذاری شده بود.
ثبت ملایر به عنوان “شهر جهانی مبل و منبت” و ثبت ملی داویجان برای مرواربافی به عنوان کاتالیزورهای مهمی برای گردشگری عمل میکنند. این برندهای جهانی و ملی دلایل قانعکنندهای برای سفر مسافران به ملایر فراهم میکنند، اقتصاد محلی را تقویت کرده و قدردانی بیشتری از میراث هنری منطقه را پرورش میدهند. تلاشهای مقامات و فعالان صنایع دستی برای ثبت جهانی شهرهای مختلف ایران با صنایع دستی متمایز، اهمیت این بخش را در توسعه گردشگری برجسته میکند. چنین ثبتهایی دیدهشدن این صنایع دستی را افزایش داده و منجر به منافع اقتصادی و اجتماعی برای جوامع محلی میشود که از عوامل کلیدی در رشد گردشگری هستند.
پتانسیل «گردشگری صنعتی» در ملایر، جایی که بازدیدکنندگان میتوانند از کارگاهها بازدید کنند، با فرآیندهای تولید آشنا شوند و با هنرمندان محلی تعامل داشته باشند، تجربهای منحصر به فرد و غنیکننده برای علاقهمندان به هنرهای سنتی ارائه میدهد. این نوع گردشگری نه تنها اقتصاد منطقه را تحریک میکند، بلکه به حفظ و ترویج هنرهای سنتی نیز کمک میکند.
اهمیت اقتصادی و فرهنگی صنایع دستی ملایر
صنعت صنایع دستی در ملایر بسیار فراتر از حوزه سوغاتی است؛ این صنعت جزء حیاتی اقتصاد محلی و سنگ بنای هویت فرهنگی منطقه محسوب میشود. تولید و فروش صنایع دستی فرصتهای شغلی را برای بخش قابل توجهی از جمعیت فراهم میکند و به درآمد خانوارها و رفاه کلی اقتصادی جامعه کمک میکند.
علاوه بر این، این صنایع دستی ملایر به عنوان تجلیات ملموس میراث فرهنگی ملایر عمل میکنند. تکنیکها، طرحها و نقوش سنتی به کار رفته در خلق آنها، دانش، مهارتها و حساسیتهای هنری انباشته شده نسلها را تجسم میبخشد. بنابراین، حفظ و ترویج صنایع دستی ملایر برای پاسداشت هویت فرهنگی منطقه و تضمین انتقال آن به نسلهای آینده ضروری است. تأسیس «هفته صنایع دستی» توسط وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بر شناخت ملی اهمیت این بخش تأکید دارد.
موفقیت صنایع دستی ملایر در بازارهای داخلی و بینالمللی، اهمیت و ارزش این محصولات هنری را برجسته میکند. صادرات صنایع دستی باکیفیت به شکوفایی اقتصادی شهر کمک کرده و شهرت آن را در صحنه جهانی به عنوان مرکزی برای هنر اصیل ایرانی ارتقا میدهد. تلاشهای مستمر برای حمایت از هنرمندان محلی از طریق کمکهای مالی، دورههای آموزشی و ایجاد بسترهای فروش مناسب، برای رشد و پایداری مستمر این صنعت حیاتی، بسیار مهم است.
دیگر ارمغانهای ملایر: تجربهای جامع
در حالی که تمرکز در اینجا بر صنایع دستی ملایر است، ذکر این نکته ضروری است که این شهر همچنین دارای مجموعه غنی از سوغاتیهای دیگر است که بسیاری از آنها ارتباط نزدیکی با فراوانی محصولات کشاورزی آن دارند. این موارد عبارتند از:
- شیره انگور عسلی: شیره انگور ملایر بسیار محبوب و باکیفیت که به خاطر بافت منحصر به فرد «عسلیمانند» و فواید متعدد و سلامتش شناخته میشود.
- تولید انگور: ملایر به خاطر خاک حاصلخیر باغات و تاکستانهای انگور مشهور است و در فصل برداشت، بازدیدکنندگان بسیاری را به خود جذب میکند. این شهر رتبه اول تولید انگور در کشور و رتبه ششم جهانی از نظر سطح زیر کشت تاکستان را داراست.
- کشمش: ملایر به عنوان «شهر انگور»، به خاطر کشمشهای لذیذش نیز شهرت دارد که با روشهای سنتی و مدرن خشک میشوند و مقادیر قابل توجهی از آن سالانه صادر میشود.
- باسلوق: شیرینی محبوبی در غرب ایران که باسلوق ملایر به دلیل استفاده از شیره انگور محلی درجه یک، طعمی متمایز و استثنایی دارد.
- گردو: گردوهای پوست کاغذی ملایر یکی دیگر از سوغاتیهای خوراکی محبوب هستند و استان همدان به طور کلی به خاطر گردوهای باکیفیتش شناخته میشود. خواستگاه گردو و به عبارتی شهر گردو تویسرکان نیز در استان همدان واقع است.
- عسل: عسلهای کوهستانی و دشتهای ملایر، سوغاتی خاص و ارزشمندی هستند که به خاطر طعمهای متنوع و خواص مفیدشان شناخته میشوند.
این خوراکیهای لذیذ، در کنار صنایع دستی نفیس ملایر، تجربهای جامع را برای بازدیدکنندگان ملایر ارائه میدهند و ثروت طبیعی منطقه و مهارت صنعتگران و استادکاران آن را به نمایش میگذارند.
حفظ میراث، تلاشها برای حمایت و گسترش صنایع دستی ملایر
با شناخت ارزش عظیم فرهنگی و اقتصادی صنایع دستی ملایر، سازمانها و نهادهای مختلف نقش فعالی در حمایت و ترویج این بخش ایفا میکنند. تلاشهای مستمر در آموزش نسلهای جدید صنعتگران، برگزاری نمایشگاهها و جشنوارههای هنری و حمایت از پروژههای فرهنگی به حفظ و توسعه میراث فرهنگی منطقه کمک میکند.
نهادهای دولتی و غیردولتی تسهیلات مالی ارائه میدهند، دورههای آموزشی برگزار میکنند و بسترهای مناسبی برای فروش صنایع دستی ایجاد میکنند و به هنرمندان محلی در نمایش محصولات خود و گسترش بازارشان یاری میرسانند. تأسیس کارگاههای تخصصی و مراکز فرهنگی، از ایجاد و ترویج این هنرهای سنتی بیشتر حمایت میکند. تعهد مداوم به حفظ استانداردهای کیفیت و پرورش نوآوری در بخش صنایع دستی، تداوم ارتباط و جذابیت آن را در دنیای جهانیشده تضمین میکند.
آینده صنایع دستی ملایر
آینده صنایع دستی ملایر روشن و امیدوارکننده به نظر میرسد. با توسعه مداوم فناوری، گسترش بازارهای فروش و حمایت مستمر از جامعه هنری، انتظار میرود صنعت صنایع دستی رشد خود را حفظ کرده و تأثیر مثبتی بر اقتصاد محلی داشته باشد. ایجاد فرصتهای شغلی بیشتر، ارتقای مهارتهای هنرمندان و افزایش درآمدهای منطقهای از نتایج مورد انتظار این پیشرفت است.
تجربه جذابیت ماندگار صنایع دستی ملایر
صنایع دستی ملایر به عنوان یکی از پرافتخار صنایع دستی استان همدان و میراث هنری آن عمیقاً با تاریخ غنی و میراث فرهنگیاش در هم تنیده است. مبلمان و منبتکاریهای نفیس، فرشهای دستباف رنگارنگ، گیوههای سنتی، گلیمهای پرنقشونگار و هنر مرواربافی، همگی مهارت، هنر و تعهد چشمگیر صنعتگران منطقه را به نمایش میگذارند. شناخت ملی و جهانی مبل و منبت ملایر و مرواربافی داویجان، جایگاه این شهر را به عنوان قطب برجسته صنایع دستی بیشتر تثبیت میکند.
با کاوش و خرید از صنایع دستی ملایر، بازدیدکنندگان نه تنها سوغاتیهای منحصر به فرد و زیبایی به دست میآورند، بلکه به حفظ یک سنت فرهنگی حیاتی کمک کرده و از معیشت هنرمندان بااستعداد محلی حمایت میکنند. سفر به ملایر تجربهای فراگیر در قلب هنر ایرانی ارائه میدهد، جایی که جذابیت ماندگار آفرینشهای دستساز همچنان مجذوب و الهامبخش است. اگر فرصتی برای بازدید از شهر ملایر داشتید، حتماً دنیای متنوع صنایع دستی ملایر را کاوش کنید و بخشی از روح هنری آن را به خانه ببرید.
منبع: همدان 18
